28 kwietnia 2024 r. Jedną z możliwości zabezpieczenia interesów rodziny, na wypadek naszej śmierci, jest testament. To w nim spadkodawca wyraża swoją ostatnią wolę, wydając dyspozycję co do dziedziczenia. Testament powstaje, gdy spadkodawca chce przekazać swój majątek konkretnej, wskazanej w nim osobie. Czasami zdarza się jednak, że zmarły sporządza testament w sposób wadliwy, co powoduje nieważność testamentu. Dlatego wiedzieć powinniśmy, w jaki sposób wyrazić swoją ostatnią wolę, aby powołanie do dziedziczenia było skuteczne.
Testament jest rozrządzeniem spadkodawcy należącym do niego majątkiem, na wypadek śmierci. To właśnie w nim wskazujemy osoby, które po naszej śmierci otrzymają majątek uprzednio należący do nas. Wyrażając swoją ostatnią wolę w formie testamentu powołujemy do dziedziczenia konkretne osoby. Jednocześnie jednak możemy pozbawić prawa do dziedziczenia osoby, które mogłyby dziedziczyć ustawowo w przypadku braku testamentu. Istotne jest także to, że w testamencie powołać możemy do dziedziczenia osoby obce, które nie należą co do zasady do kręgu naszych spadkobierców.
Kwestie związane z testamentem oraz jego formami reguluje kodeks cywilny. Zgodnie z przepisami testament sporządzić możemy w formach zwykłych oraz szczególnych. Do form zwykłych zaliczamy testament: holograficzny, notarialny oraz allograficzny. Natomiast wśród form szczególnych wyróżnić możemy testament: ustny, podróżny i wojskowy.
Testament holograficzny jest najbardziej tradycyjną formą rozrządzenia na wypadek śmierci. Sporządzamy go w całości pismem odręcznym, wskazujemy także datę i koniecznie podpisujemy. Co do zasady, zgodnie z art. 949 § 2 k.c., brak daty nie powoduje, że testament nie jest ważny, jeśli nie powoduje wątpliwości do co zdolności testatora, treści samego testamentu oraz wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Testament możemy także sporządzić u notariusza w formie aktu notarialnego. W takim przypadku notariusz obowiązany jest do sprawdzenia w pierwszej kolejności tożsamości spadkodawcy. Następnie notariusz upewnia się, że osoba ta jest świadoma wagi czynności, którą chce wykonać i konsekwencji, jakie z niej wynikają. Następnie notariusz odczytuje testament, a testator podpisuje go własnoręcznie.
Ostatnią z form zwykłych jest testament allograficzny. Jednakże sporządzanie go nie jest obecnie popularne. Procedura polega na tym, że spadkodawca ustnie oświadcza swoją ostatnią wolę w obecności dwóch świadków przed wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Takie oświadczenie spisuje się w protokole, w którym wskazuje się datę. Następnie protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien podpisać spadkodawca, osoba, wobec której wola została oświadczona oraz świadkowie. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, zaznacza się to w protokole i podaje przyczynę.
Do testamentów szczególnych w pierwszej kolejności zaliczamy testament ustny. Sporządzenie takiego testamentu możliwe jest, jeśli istnieje obawa rychłej śmierci, a sporządzenie testamentu w innej formie nie wchodzi w grę. W takim przypadku spadkodawca oświadcza ostatnią wolę ustnie, przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego można stwierdzić w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Takie pismo podpisać musi spadkodawca oraz dwaj lub wszyscy świadkowie. Jeśli treść testamentu nie została w taki sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
W art. 953 k.c. wskazano możliwość sporządzenia testamentu podróżnego. Można go sporządzić podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą. W takim przypadku spadkodawca oświadcza swoją wolę w obecności dwóch świadków. Natomiast dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy. Po tym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, w piśmie należy podać przyczynę braku podpisu. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić także testament ustny.
Ostatnim z testamentów szczególnych jest testament wojskowy. Jednakże przepisy kodeksu cywilnego nie regulują tej formy w sposób kompleksowy. Artykuł 954 k.c. odsyła w tej kwestii do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej wydanego w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.
W odniesieniu do wszystkich testamentów szczególnych powinniśmy wiedzieć, że tracą one moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Termin ten nie biegnie, jeśli spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego.
W niektórych przypadkach przy sporządzaniu testamentu konieczna jest obecność świadków. Jednakże niestety nie może być nim każdy. Zgodnie z art. 956 k.c. świadkiem nie może być osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, niewidomy, głuchy lub niemy, osoba, która nie może czytać i pisać, osoba, która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament, a także skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Ponadto świadkiem testamentu ustnego nie może być także osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli świadkiem była jedna z tych osób, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym. Jednakże, gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez tego nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu o takiej treści, nieważny jest cały testament.
Kodeks cywilny wskazuje wprost trzy przypadki, w których testament jest nieważny. Zgodnie z art. 945 §1 k.c. testament jest nieważny, jeśli powstał w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Oznacza to sytuacje, w których wyłączone albo ograniczone są funkcje umysłu spadkodawcy ze względu m.in. na chorobę lub wiek. W takim przypadku możliwość dokonania wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona.
Kolejnym przypadkiem jest sytuacja, w której spadkodawca sporządził testament pod wpływem błędu. W tym przypadku musi istnieć przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu o takiej treści. Taka sytuacja może mieć miejsce na przykład, kiedy testator jest przekonany, że osoba, której zapisuje swój majątek, jest jego wnukiem, podczas gdy w rzeczywistości osoba ta jest całkowicie obca dla testatora.
Kolejnym przypadkiem jest sytuacja, w której spadkodawca działa pod wpływem groźby. Może mieć ona miejsce, gdy ktoś z rodziny, kto nie byłby powołany do dziedziczenia, zmusza testatora do zapisania mu swojego całego majątku, zapowiadając, że w przeciwnym przypadku zrobi krzywdę testatorowi.
Zdarzają się również przypadki, kiedy osoba z rodziny nie jest zadowolona z ostatniej woli spadkodawcy i postanawia podważyć testament. Jest to jak najbardziej możliwe, jednakże konieczne jest wówczas wykazanie, że testament nie jest ważny. Najłatwiejszy do podważenia jest testament własnoręczny. W takim przypadku osoba, która ma w tym interes, wykazać powinna, że testamentu nie spisał spadkodawca lub że zachodzi jedna z przesłanek nieważności.
Trudniejsze jest podważenie testamentu notarialnego, albowiem każdorazowo notariusz sprawdza świadomość spadkodawcy. W takim wypadku przede wszystkim kwestionować można czynności sprawdzające notariusza. Można także wnioskować o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych lekarzy, którzy mogą stwierdzić, że w chwili sporządzania testamentu spadkodawca nie był świadomy swojej woli.
Co do zasady, zgodnie z art. 943 k.c., spadkodawca może w każdej chwili odwołać cały testament lub poszczególne jego części. Zgodnie natomiast z art. 946 k.c. odwołanie testamentu może nastąpić poprzez sporządzenie nowego. Odwołanie testamentu następuje także poprzez zniszczenie go lub pozbawienie cech ważności. Ostatecznie można w testamencie dokonać takich zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Warto mieć jednak na uwadze, że jeśli spadkodawca sporządził nowy testament i nie zaznaczył w nim, że poprzedni odwołuje, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
– Kobieta, stojąc na moście, postanowiła wykrzyczeć trzem koleżankom swoją ostatnią wolę, albowiem zapomniała o sporządzeniu testamentu. W chwili samobójczej śmierci była przekonana, że cały jej majątek nabędzie jej partner.
W tym przypadku testament ustny nie jest ważny. Przyjmuje się, że „Co do zasady nie występuje obawa rychłej śmierci, gdy testament ustny został sporządzony w warunkach zamiaru samobójczego” (Postanowienie Sądu Najwyższego z 29 września 2023 r., sygn. akt: I CSK 149/23).
– Starsze małżeństwo postanowiło sporządzić wspólny testament, albowiem przez całe życie nabywali wspólnie majątek. Swoją ostatnią wolę spisali na jednej kartce i oboje się podpisali.
Również w tym przypadku testament nie będzie ważny. Zgodnie z art. 942 k.c. wykluczone jest sporządzanie testamentów wspólnych.
– Osoba głuchoniema udała się do notariusza, aby sporządzić testament. Notariusz postanowił jednak odstąpić od odczytywana testamentu, albowiem uznał, że w przypadku osoby niesłyszącej nie zachodzi taka potrzeba.
Testament tej osoby nie jest ważny. Przyjmuje się bowiem, że „Nieważny jest testament osoby głuchej lub głuchoniemej, jeżeli w treści sporządzonego przez notariusza dokumentu brak wzmianki o dopełnieniu przez niego obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora” (Uchwała Sądu Najwyższego z 19 lipca 2001 r., sygn. akt: III CZP 36/01).
Jeśli chcesz skonsultować się w sprawie testamentu z adwokatem w Szczecinie, to zapraszam na poradę prawną.
© 2024 Kancelaria Adwokacka Magdalena Pakuła - Zdyb. Wszelkie prawa zastrzeżone. Projekt i wykonanie: Virtual People