24 lipca 2024 r. Niekiedy w życiu bywa, że w momencie śmierci bliskiej nam osoby dowiadujemy się, że do spadku powołany jest ktoś, kto w naszej ocenie dziedziczyć nie powinien. W takim przypadku konieczna okazuje się wiedza na temat tego, czym jest niegodność dziedziczenia oraz kiedy możemy mieć z nią do czynienia. Instytucja ta daje możliwość odsunięcia od dziedziczenia osoby tego niegodnej przez pozostałych członków rodziny, już po śmierci spadkodawcy i po wystąpieniu określonych przesłanek. W związku z tym warto wiedzieć, jak postępować i jakie kroki podjąć, aby uznać członka rodziny za niegodnego dziedziczenia.
Niegodność dziedziczenia jest jedną z instytucji prawa spadkowego, która pozwala na ingerencję w krąg spadkobierców. Jej celem jest niedopuszczenie do sytuacji, w której niezasługujące na to osoby dziedziczyłyby po zmarłym. Aby dowiedzieć się, jakie są skutki uznania za niegodnego dziedziczenia, zajrzeć powinniśmy do kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 928 § 2 k.c. spadkobierca, który okazał się niegodny dziedziczenia, traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to, że spadkobierca uznany za niegodnego nie dziedziczy po zmarłym, a uprawnieni do dziedziczenia są pozostali członkowie rodziny. Niegodność dziedziczenia oznacza także brak prawa do zachowku.
Jak wskazuje orzecznictwo: „Niegodność dziedziczenia występuje w sytuacjach wyjątkowych, kiedy postępowanie spadkobiercy jest tak dalece naganne, iż uzasadnia odsunięcie go od dziedziczenia po określonym spadkodawcy i traktowanie tak, jakby nie dożył otwarcia spadku” (Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 9 października 2014 r., sygn. akt: I C 1001/12).
Niegodność dziedziczenia stwierdzana jest jedynie wtedy, gdy spełnione są określone przesłanki. Artykuł 928 § 1 kodeksu cywilnego zawiera zamknięty katalog przesłanek uznania za niegodnego dziedziczenia.
Pierwszą z nich jest dopuszczenie się przez spadkobiercę ciężkiego, umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. W takim przypadku sąd cywilny, który orzeka w sprawie spadkowej, jest związany ustaleniami sądu karnego co do faktu popełnienia przestępstwa oraz winy sprawcy. Jednakże każdy przypadek, w którym rozpatrywana jest ewentualna niegodność dziedziczenia, oceniany jest indywidualnie. Powinniśmy bowiem zauważyć, że kodeks cywilny nie zawiera definicji przestępstwa ciężkiego. Oznacza to, że konieczne jest w tym zakresie dokonanie odpowiedniej oceny czynu zabronionego i jego stopnia przez sąd orzekający w sprawie.
Kolejną z przesłanek jest nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie w dokonaniu tych czynności. Oznacza to, że spadkobiercę, który poprzez przymus nakłonił spadkodawcę do spisania testamentu i powołania w nim do dziedziczenia właśnie jego, uznajemy za niegodnego dziedziczenia. Niegodność dziedziczenia dotyczy też osoby, która zmusiła spadkodawcę do odwołania dotychczasowego testamentu.
Trzecią przesłanką jest umyślne ukrycie, zniszczenie, podrobienie lub przerobienie testamentu spadkodawcy. Przez tę przesłankę rozumiemy także świadome skorzystanie z podrobionego testamentu, pomimo posiadania wiedzy o jego nieprawdziwości. Oznacza to zatem, że jakakolwiek próba modyfikacji testamentu, a także skorzystanie z przerobionego, skutkować może postępowaniem o niegodność dziedziczenia.
Czwartą przesłanką, dodaną do kodeksu cywilnego w 2023 r., jest uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego. Obowiązek ten musi wynikać z orzeczenia sądowego, ugody zawartej przed sądem albo innym organem lub innej umowy. Oznacza to, że niegodność dziedziczenia może dotyczyć osoby, która, pomimo nałożonego obowiązku, nie przekazywała alimentów na spadkodawcę. Taka sytuacja może dotyczyć dzieci, które obowiązane są do świadczeń alimentacyjnych wobec swoich rodziców, a mimo tego, uchylały się od tego obowiązku do momentu śmierci rodzica, czyli spadkodawcy.
Ostatnią z przesłanek, również dodaną do kodeksu cywilnego w 2023 r., jest uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą. Dotyczy to w szczególności obowiązku wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka. W związku z tym niegodność dziedziczenia może dotyczyć także osoby, która jako spadkobierca uchyla się od pomocy i wspierania spadkodawcy. Przykładowo, taki przypadek ma miejsce wtedy, kiedy dzieci pozostawiają swoich rodziców bez jakiejkolwiek pomocy i wsparcia do czasu śmierci.
Zgodnie z art. 929 kodeksu cywilnego uznania za niegodnego dziedziczenia może żądać każdy, kto ma w tym interes. W tym zakresie kodeks cywilny w żaden sposób nie precyzuje kręgu osób uprawnionych. Oznacza to, że z powództwem o ustalenie, że zaszła niegodność dziedziczenia może wystąpić zarówno osoba najbliższa dla spadkodawcy, chociażby nie dziedziczyła, jak również pozostali spadkobiercy.
Aby wszcząć postepowanie o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia, konieczne jest wytoczenie powództwa. Pozew składamy do wydziału cywilnego sądu ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. W pozwie wskazujemy powoda, który domaga się uznania za niegodnego dziedziczenia oraz pozwanego, którego dotyczy niegodność dziedziczenia. Wskazać również powinniśmy wartość przedmiotu sporu, którą jest wartość udziału pozwanego w spadku. W zależności od tej wartości ustalamy opłatę od pozwu. W przypadku kwoty wyższej niż 20 tysięcy złotych opłata wynosi 5% od wartości przedmiotu sporu.
Z żądaniem o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia wystąpić możemy w ciągu roku od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o przyczynie niegodności. Jednakże pozew powinniśmy złożyć nie później niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.
Pamiętać powinniśmy, że możliwe jest także wyłączenie niegodności dziedziczenia, pomimo spełnienia przesłanek. Taką sytuację przewiduje art. 930 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym niegodność dziedziczenia nie zachodzi, jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy. Przebaczenie, o którym mowa we wskazanym przepisie, nie musi mieć żadnej konkretnej formy, aby uznane było za skuteczne. Jednakże jeśli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne wyłącznie, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Taka sytuacja może mieć miejsce w przypadku całkowitego ubezwłasnowolnienia – wówczas każdorazowo oceniać należy, czy spadkodawca był zdolny do przebaczenia i czy nastąpiło ono świadomie.
1. Córka zmarłej wniosła przeciwko mężowi swojej matki pozew, w którym domagała się stwierdzenia, że nastąpiła niegodność dziedziczenia. W uzasadnieniu do pozwu wskazała, że przez okres całego małżeństwa pozwany znęcał się nad swoją żoną. Prawomocnym wyrokiem pozwany został skazany na 1 rok pozbawienia wolności za przestępstwo znęcania się. Pozwany miał także zakaz zbliżania się do spadkodawczyni, jednak nie respektował go. W tym przypadku sąd orzekający stwierdził, że zachodzi niegodność dziedziczenia. W uzasadnieniu wskazano, że bez wątpienia pozwany dopuścił się ciężkiego przestępstwa znęcania się, a ponadto dokonał tego umyślnie (Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z 17 listopada 2023 r., sygn. akt: I C 298/21).
2. Brat zmarłego wniósł pozew o uznanie niegodności dziedziczenia żony zmarłego. W uzasadnieniu wskazał, że małżeństwo stron nie układało się dobrze od początku. Dodatkowo pozwana groziła mężowi, stosowała przemoc fizyczną, psychiczną i ekonomiczną, a także obrażała go. W niniejszej sprawie stwierdzono, że nie zaszła niegodność dziedziczenia. Zmarły nigdy nie składał zawiadomień o możliwości popełnienia przestępstwa, ani nie wnosił prywatnego aktu oskarżenia. Zmarły, nawet pomimo wyprowadzki, utrzymywał stały kontakt z żoną, wspólnie spędził z nią Sylwestra i wspierał w chorobie. Brak było jakichkolwiek obiektywnych dowodów, aby stwierdzić niegodność dziedziczenia żony (Wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z 28 lipca 2023 r., sygn. akt: I C 576/20).
3. Powodowie wnieśli o uznanie jako niegodnej dziedziczenia jednej z córek zmarłej. W uzasadnieniu wskazano, że pozwana dopuściła się przestępstwa z art. 270 § 1 k.k., tj. podrobienia dokumentu – testamentu. W postepowaniu karnym pozwana uznana została za winną podrobienia testamentu, a następnie jego użycia. W związku z tym, stwierdzono niegodność dziedziczenia pozwanej (Wyrok Sądu Rejonowego w Obornikach z 7 marca 2022 r., sygn. akt: I C 1287/19).
Jeśli szukają Państwo adwokata w Szczecinie do konsultacji albo reprezentacji w sprawie uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia, zapraszam do kontaktu.
© 2024 Kancelaria Adwokacka Magdalena Pakuła - Zdyb. Wszelkie prawa zastrzeżone. Projekt i wykonanie: Virtual People