W dzisiejszych czasach coraz częściej nie decydujemy się na małżeństwo, a tym samym trwamy w związku nieformalnym, czyli konkubinacie. Wówczas pozostajemy we wspólnym pożyciu i łączą nas różne więzi, w tym gospodarcza – związana z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego. Jednak, tak samo jak w przypadku małżeństwa, zdarza się, że podejmujemy trudną decyzję o rozstaniu. Konieczne jest wówczas rozliczenie konkubinatu i ustalenie, w jaki sposób rozliczają się byli partnerzy.

Czy rozliczenie konkubinatu zostało uregulowane przepisami prawa?

Odmiennie do podziału majątku wspólnego małżonków, rozliczenie konkubinatu nie zostało uregulowane wprost w przepisach. Tym samym rozliczenie byłych partnerów nie podlega takim samym zasadom, jak  podział majątku małżonków. Zatem, gdy miejsce ma rozliczenie konkubinatu, nie domniemujemy, że udziały stron są równe i nie obowiązuje wspólność ustawowa. W czasie, gdy następuje takie rozliczenie, uznajemy, że składnik majątku należy do tego, kto go nabył.

Jak przyjmuje się w orzecznictwie sądów, „Do stosunków między konkubentami, nawet wówczas, kiedy konkubinat realizowany jest jako związek treściowo odpowiadający związkowi małżeńskiemu, nie można stosować odpowiednio przepisów o stosunkach majątkowych małżeńskich” (wyrok Sądu Okręgowego  w Łodzi z 6 czerwca 2017r., sygn. akt: III Ca 253/17). W praktyce oznacza to, że nawet jeśli, jako partnerzy, będziemy przez wiele lat gromadzić wspólny majątek, rozliczenie nigdy nie nastąpi na takich zasadach, jak podział majątku małżonków.

Rozliczenie konkubinatu – jakie przepisy należy stosować?

Gdy następuje rozliczenie konkubinatu, nie stosujemy przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a podstawy prawne z kodeksu cywilnego. Jednakże pamiętać powinniśmy, że nie ma jednej uniwersalnej podstawy rozstrzygnięć spraw majątkowych konkubentów. W praktyce oznacza to, że każdy przypadek powinniśmy rozpatrywać indywidualnie, poszukiwać najlepszego rozwiązania i wystąpić z odpowiednim roszczeniem wobec byłego partnera, które pozwoli na sprawiedliwy podział wspólnie zgromadzonego majątku.

Zgodnie z orzeczeniami, „(…) prezentowane są różne podstawy prawne rozliczania partnerów. Wskazuje się na możliwość zastosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych i znoszeniu tej współwłasności, na możliwość zastosowania przepisów o spółce cywilnej, czy wreszcie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wybór jednego ze wskazanych uregulowań może być uzależniony od okoliczności konkretnej sprawy, a także od przedmiotu rozliczeń” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 30 grudnia 2015r., sygn. akt:  I ACa 731/15).

Rozliczenie konkubinatu – przykłady

W przypadku, gdy przez wiele lat, pozostając w nieformalnym związku, wspólnie gromadziliśmy oszczędności i dokonywaliśmy szeregu zakupów – nieruchomości i ruchomości, odpowiednim sposobem na rozliczenie konkubinatu będzie zastosowanie przepisów o zniesieniu współwłasności.

Jeśli, pozostając w konkubinacie, przez wiele lat czyniliśmy w równym stopniu i wspólnie nakłady na majątek jednego z partnerów, wówczas w czasie, gdy następuje rozliczenie konkubinatu, również powinniśmy zastosować przepisy o zniesieniu współwłasności.

Natomiast, gdy mamy do czynienia z sytuacją, w której jeden z partnerów posiada majątek, a tylko drugi z nich wykonuje pracę zarobkową, opłaca wszelkie naprawy i inwestuje w majątek, co w konsekwencji pozwala na wzrost jego wartości, zastosowanie będą miały przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, albowiem wówczas tylko jeden z partnerów  czynił nakłady na majątek drugiego. Jednakże pamiętać powinniśmy, że przepisy te należy stosować jedynie, „gdy brak jest innej podstawy prawnej, na jakiej możliwe byłoby przywrócenie równowagi majątkowej, naruszonej bez prawnego uzasadnienia” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 3 października 2019 r., sygn.. akt: I ACa 459/19).

W jaki sposób można zabezpieczyć swoje interesy?

Aby uniknąć problemów związanych z podziałem majątku zgromadzonego wspólnie przez konkubentów, najlepszym sposobem jest zawarcie umowy konkubenckiej, która będzie zabezpieczać nasze interesy. W takiej umowie zawrzeć powinniśmy w szczególności zapisy dotyczące sytuacji majątkowej obu stron, a także zasady odpowiedzialności za wspólny majątek i zasady podziału w przypadku, gdy miałoby miejsce zakończenie związku i rozliczenie konkubinatu.

Taka umowa nie została uregulowana przez przepisy prawa, zatem strony mogą dowolnie modyfikować jej treść i formę. Jednak, aby zapewnić jak największe bezpieczeństwo i komfort w czasie, gdy następuje rozliczenie konkubinatu,  umowę taką powinniśmy zawrzeć w formie pisemnej.

Na korzystność zawarcia takiej umowy wskazują także sądy, albowiem „nie ulega wątpliwości, że strony takiego związku mogą umownie uregulować swoje stosunki majątkowe na czas trwania związku oraz zasady rozliczeń po jego ustaniu” (wyrok Sądu Najwyższego z 26 lutego 2021r., sygn. akt: II CSKP 29/21).

Jeśli zamierzasz rozliczyć majątek zgromadzony wspólnie z byłym partnerem, zapraszam do kontaktu.